TEKNOLOJİ ÜRETİCİLERİ’NİN “PLANLI ESKİTME” TUZAĞI

İşletim sistemi Microsoft Windows 10’un son güncellemesi bilgisayarların donanım performansını gözle görülür şekilde etkileyince ‘planlı eskitme’ tartışmaları yeniden başladı.

İşletim sistemi güncellemeleri günlük hayatımızda önemli bir yer tutuyor. Cep telefonları, bilgisayar ya da televizyonlarımızda yapılan her güncelleme ile işletim sisteminin hafıza, işlemci ve geçici bellek kullanımı artıyor. Böylece günlük hayatta yoğun olarak kullandığımız eşyalarımızın kullanım ömrü kısıtlanıyor.

İstanbul Aydın Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Bilgisayar Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kutluk Özgüven, “planlı eskitme”yi dev şirketlerin ve küresel piyasaya hâkim konumdaki ülkelerin bilinçli olarak yaptıkları, daha fazla satmak amaçlı bir taktik olduğunu söyledi. 1920’lerde Amerika’da planlı eskitme adı verilen bu yöntemin, tüketimi artırıp insanların sürekli firmalara para taşımasını hedeflediğini belirtti.

Bilgisayar ve iletişim cihazlarının donanımları her yıl iki kat hızlanmakta diyen Prof. Dr. Özgüven, 50 yıldır devam eden bu gelişime Moore Yasası dendiğini ve büyük şirketlerin arasında kararlaştırılmış bir teknoloji geliştirme hızı olduğunu iddia ederek, “Yine de bu cihazları çalıştıran ana yazılım olan işletim sistemleri bunlara uyacak şekilde tasarlanabilirdi. Cihazlarda da hızlı gelişen işlemci ya da bellek gibi bölümler değişip ana cihaz kalacak şekilde tasarlamak, bütün cihazı atmaya gerek bırakmamak mümkün olabilirdi. Aksine gerek yazılımlar gerekse donanımlar bireylerin sürekli olarak bunları yenilemesi amacıyla yapılmaktadır” ifadelerini kullandı.

Planlı eskitmeyle mücadelenin yollarını da anlatan Prof. Dr. Özgüven, “Planlı eskitmeyle iki farklı katmanda mücadele edebiliriz. Bir yandan devlet olarak bir strateji izlerken bir yandan da bunu beklemeden biz bireysel bir yol izleyebiliriz. Devlet, Türkiye ve çevre ülkeler gibi yüz milyonlarca müşteriden oluşan pazara yönelik, ana kasası ve temel parçaları kolayca eskimeyecek, parçaları zamanla ve farklı dönemlerde değiştirilebilecek, böylece çok daha az masraf oluşturacak bir yolu benimseyen sistemler planlayabilir ve üretilmesi için koordinasyon yapabilir. Diğer yandan, geliştirilecek özgür yazılımlarla, eski parçaları değiştirilmese bile tam olarak çalışabilecek ancak performans olarak belki daha yavaş olabilecek, ancak bunu da akıllı yöntemler ve yazılım teknolojisinin gelişmesiyle kısmen kapatacak programların gelişmesi için öncülük yapabilir. Ayrıca bireylerin de yapabilecekleri var. Bunların arasında kuşkusuz çok zorunlu olmayan değişiklikler için mutlaka cihaz ve yazılımlarını değiştirme zorunluluğu hissedilmemesi, toplum baskısına direnilmesi, daha uzun süre kullanmak için cihazların özellikle hareketli parçalarını çok hassas kullanmak, sürekli önlem almak, ekranını korumak gibi yollar bulunmakta. Teknolojik olarak seçeneklerdeyse alınacak yazılımların giderek açık kaynak kodlu olmasına dikkat etmek, açık kaynak kod alternatifleri almak, bulut özelliklerini daha iyi kullanarak daha az verinin cihazlarda bulunması, bu sayede daha yüksek performans göstermesini sağlamak gibi bireysel ek önlemler de alınabilir. Gerek devlet ölçeğinde gerekse birey olarak bilinçli bir yaklaşım elde edildiğinde, çağımızın sömürü yöntemlerinden biri olan Planlı Eskitmeye karşı mücadele edilebilir” şeklinde konuştu.