İki fotoğraf arasında bir bilim kadını hikayesi

Hayırsever Salih İşgören tarafından yapılan Salih İşgören İlkokulunun 1996 yılındaki mezuniyet töreninde İşgören ile dans fotoğrafı çektiren Naşide Gözde Durmuş, o yıllarda idrar yolu iltihabı sandığı hastalığıyla mücadele ediyordu. Daha o günlerden bilim insanı olmaya karar veren Durmuş, ODTÜ’den ABD’de Stanford Üniversitesine uzanan başarı hikayesinde kanserle dans eden buluşlara imza attı; 23 yıl sonra başarılı bir bilim insanı olarak objektife poz verdi.

23 yıl arayla çekilen iki fotoğraf, genç Türk bilim kadının hikayesini anlatıyor. 1996 yılında Salih İşgören İlkokulunun mezuniyet töreninde hayırsever Salih İşgören ile dans ederken çekildiği fotoğrafta gözlerinin içi gülen Naşide Gözde Durmuş, ODTÜ’den ABD’de Stanford Üniversitesine uzanan hayatında kanserle dans eden buluşlara imza attı. 23 yıl sonra çektirdiği fotoğrafta tıpkı 1996 yılında olduğu gibi gözlerinin içi gülen Durmuş’u, bilim insanı olmaya ise sağlık problemleri itti.

Hastaneye gide gele bilim insanı olmaya karar verdi

İzmir’e eğitim, sağlık ve sosyal hizmet alanlarında önemli eserler kazandıran Nevvar Salih İşgören Vakfı Arşivi’nde yer alan Naşide Gözde Durmuş’un hikayesi, aslında bir sağlık problemi ile başladı. İlkokul 3. sınıftan 5. sınıfın sonuna kadar haftanın hemen her günü, idrar yolu iltihabı olarak teşhis edilen rahatsızlığı nedeniyle hastaneye iğne vurulmaya ve alerji testleri yaptırmaya giden Durmuş, o günlerde bilim insanı olmaya karar verdi.

“Neden basit bir testle hastalığımın ne olduğu tespit edilemiyor?” diye soran Durmuş, daha o günlerden doktoruna “Sen bana sürekli iğne yapıyorsun. Senin de çocuğun olacak ve ben senin çocuğunu tedavi edecek test geliştireceğim” dediğini aktardı.

Kendi laboratuvarını kurdu

Fen bilgisi öğretmeni annesi ve mühendis babanın yönlendirmesi ile fen ve matematiğe; tıp öğrencisi kuzeninin etkisiyle biyoloji ve tıpa ilgisi yoğunlaşan Durmuş’un, Buca Anadolu Lisesi ve ardından 2003 yılında kazandığı ODTÜ Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü, başarı yolundaki kilometre taşları oldu. Nahide Gözde Durmuş, 2006 yılında yaz tatilinde gittiği Harvard Üniversitesi Tıp Fakültesinde Harvard ve Massachusetts Institute of Technology ortak bölümünde doku mühendisliği alanında araştırma yapmak üzere staja katıldı. Genç öğrenci, Fulbright bursunu da kazanarak Boston Üniversitesi Biyomedikal Mühendisliği master programı ile alanında önemli deneyim kazandı. Durmuş, daha sonra Brown Üniversitesinde 2013’e kadar nanoteknoloji ve mühendislik malzeme biliminin tıp ve biyolojideki uygulamalarını kapsayan doktora dönemini sürdürdü. 2014’te doktora sonrası araştırmacı olarak çalışmalarını Stanford Üniversitesine taşıyan Gözde Durmuş, doktora çalışmalarını Gen Teknolojileri Merkezi’nde, ortaokul-lise yıllarında Bilim Teknik Dergisi’nde takip ettiği ’İnsan Genom Projesi’nin yürütücülerinden biri olan Prof. Ronald W. Davis ile beraber yürüttü. Çiçeği burnunda doktor, 2019 yılında ise yine Stanford Üniversitesi’nce yardımcı doçent olarak görevine başladı, kendi laboratuvarını kurarak öğrencileriyle araştırmalar yaptı.

Erken kanser teşhisi ve antibiyotik direnci

Kız çocuklarının bilim insanı olmalarına destek veren sosyal kampanyalara da destek veren Durmuş, kanser ve antibiyotik direnci gibi sorunların erken teşhisi üzerine çalışıyor. Gözde Durmuş, Salih İşgören İlkokulu’nda öğrenciyken “idrar iltihabı” olarak bildiği, aslında antibiyotik direncinden kaynaklı olduğunu sonradan öğrendiği durumla hesaplaşmasını; başka çocuklar hep gülsün diye haftanın 5-6 günü laboratuvarında sürdürüyor. Hastalıkların antibiyotikler yerine yeni nano-mikro parçacıklarla tedavi edilebileceği yöntemler geliştirmek üzere ucuz cihaz çözümleri üzerine çalışıyor. Ayrıca geliştirdiği mikroçip teknolojisi ile; hücrelerin manyetik özelliklerinden faydalanarak hastalıklı hücreleri, dolayısıyla kanser teşhisini kolay, ağrısız, cep telefonu uygulamaları ile uyumlu ve ucuz hale getiren cihazın da buluşunu yaptı. Durmuş’un geliştirdiği, şeker ölçüm aletine benzetilen ve 1 dolar maliyetli cihaz, bir damla kan örneği ile 20 dakikada insan vücudunda kanserli hücre olup olmadığını test edecek. Kanserli hücrelere karşı hangi ilaçların daha etkili olabileceği yine bu cihaz ile daha hızlı tespit edilebilecek.

35 çığır açan liderden biri

MIT Technology Rewiew Dergisi, 1999’dan bu yana yayınladığı ve daha önce Facebook kurucusu Mark Zuckerberg ve Google Kurucuları Sergey Brin ve Larry Page’a yer verdiği; “35 Yaş Altı Yenilikçiler Listesi”nde tıp ve biyoloji alanlarında çığır açan 35 liderden biri olarak Gözde Durmuş’u seçti. Üç Türk bilim insanına yer verilen bu seçim, onun yıllardır verdiği emeğin ve gösterdiği çabanın sonucu oldu.